ظرفیت‌های سیاسی تدبر قرآنی در منظومه فکری آیت‌اللّه‌العظمی خامنه‌ای(مدظله‌العالی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم قرآن و حدیث، دانشگاه ولی عصر(عج) رفسنجان، دانشکده علوم انسانی حضرت نرجس

2 دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان

3 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

عملیات تفسیر قرآن در زوایای مختلف همواره پیگیری و برای آن اصول، روش، مبانی و قواعدی تنظیم شده و به‌صورت علوم تفسیری بیان گشته­اند. در این بین تفسیر سیاسی به‌مثابه گرایشی نوبنیاد در عصر حاضر مستلزم بحث و سازمان­دهی جدید است. برای ساماندهی تفسیر سیاسی، مفسران بر پایه مبانی هستی­شناختی، انسان­شناختی، معرفت­شناختی به فهم قرآن کریم می‌پردازند. استنطاق از قرآن به مفسران سیاسی این فرصت را می­دهد نظرات و الگوهای هماهنگ با مسائل اجتماعی- سیاسی را تئوریزه کنند و در اختیار جامعه قرار دهند. لازمه چنین اقدامی مهارت در فهم قرآن و روش‌مندی در نحوه تلقی از آیات قرآن است. از آنجا که عنصر تدبر در بیانات و رهنمودهای مقام معظم رهبری بسیار مشهود می‌باشد و از نگاه ایشان با دوگانه تلاوت - تدبر در قرآن، می‌توان فهمی شگرف از آیات قرآن در تمامی ساحت‌ها به‌دست آورد؛ شناخت ظرفیت سیاسی تفسیر تدبری قرآن در منظومه فکری آیت‌الله خامنه ای برای این جستار هدفی ارزشمند خواهد بود. به همین روی این جستار با هدف مزبور و از رهگذر روش توصیفی- تحلیلی به بررسی عنصر تدبر در افاضات مقام معظم رهبری پرداخته و به مطالب پیش‌رو به‌عنوان نتایج تحقیق تأکید می‌کند: نخست از آنجا که رویکرد مقام معظم رهبری در فهم قرآن کریم رویکردی اجتماعی - تمدنی می‌باشد، نظام­سازی رکن بنیادین و مبنای اساسی در اندیشه ایشان مطرح شده است. نظام­سازی در ساحت­های گوناگونی انجام می‌شود و عالی‌ترین سطح آن نظام حکومتی می‌باشد. دوم؛ آیت‌الله خامنه‌ای به آیات قابل‌توجهی از قرآن با نگاه سیاسی - اجتماعی توجه کرده و با استمداد از بعضی آیات سوره مبارکه حج، اقامه نماز، ایتاء زکات، امر به معروف و نهی از منکر را مثلث نظام­ساز می­دانند. سوم؛ نظام سیاسی مطلوب و مطمح‌نظر آیت‌الله خامنه­ای نظامی است که بر پایه اصول الهی- اسلامی بنیان نهاده شده باشد و در آن معنویت و مادیت آحاد جامعه توأمان با هم لحاظ شود؛ از‌این‌رو در اندیشه تفسیری ایشان، نظام سیاسی مشروع، نظامی است اسلامی از نوع شیعی و بر پایه رهبری ولی فقیه با رعایت شاخص­هایی همچون علمیت، ایمان و تقوا که توسط رهبر و حاکم جامعه هدایت شود و مسئولان و کارگزاران و مردم در تحت رهبری چنین رهبر الهی به رشد و تعالی برسند.

کلیدواژه‌ها


  • فارسی

    • قران کریم.
    • نهج البلاغه.
    • ابن فارس، احمدبن فارس (1404ق). معجم مقاییس اللغه. تحقیق: عبدالسلام محمد هارون. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    • ابن منظور، محمدبن مکرم (1375). لسان العرب، بیروت، دار صادر.
    • ابن‌سیده، علی بن اسماعیل (1421ق). المحکم و المحیط الاعظم. محقق عبدالحمید هنداوی. بیروت: دارکتب العلمیه.
    • امرائی، حسن (1388). مهندسی سیاست. تهران: شوکا.
    • ایازی، محمدعلی (1380). جامعیت قرآن. رشت: کتاب مبین.
    • ایزدی مبارکه، کامران (1376). شروط و آداب تفسیر و مفسر. تهران: امیر کبیر، به نقل از سیوطی. معترک الاقران فی اعجاز القرآن .
    • برقى، احمد بن محمد بن خالد (1371ق). المحاسن. تحقیق و تصحیح: جلال الدین محدث. قم: دار الکتب الإسلامیه.
    • پارسانیا، حمید (1390). روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی. قم: کتاب فردا.
    • الجوهری، اسماعیل بن حمار (1369). الصحاح. بی­جا. امیری.
    • حسنی، ابوالحسن و جمعی از پژوهشگران (1393). مبانی معرفتی تفسیر سیاسی قرآن. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    • حسینی فیروزآبادی، مرتضی. فضائل الخمسه من الصحاح السته. تصحیح: محمد آخوندی. تهران: دارالکتب الاسلامیه. بی‌تا. به نقل از: مسند الامام احمد بن حنبل. ج6. ص 163.
    • خامنه ای، سید علی (1415ق). الفکرالاصیل. بیروت: دارالهادی.
    • خامنه ای، سیدعلی، بیانات در دیدار با قرآن‌پژوهان حوزه علمیه قم، به نقل از مدیریت مطالعات معاونت فرهنگی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها. نقشه راه: مروی بر منویات حضرت امام خامنه‌ای (حفظه‌الله) پیرامون انس عمومی با قرآن کریم. بی‌نا. اول: تهران.
    • خامنه ای، سیدعلی. بیانات در دیدارها. سال های 1368- 1400 هجری شمسی.
    • خامنه ای، سیدعلی (1375). دفتر مقام معظم رهبری. حوزه و روحانیت در آئینه رهنمود‌های مقام معظم رهبری. ج2. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، اول.
    • خامنه ای، سیدعلی (1392). طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    • خامنه ای، سیدعلی (1386). قران کتاب زندگی در آئینه نگاه رهبر معظم انقلاب. تهران: قدرولایت.
    • خرمشاهی، بهاءالدین (1364). تفسیر و تفاسیر جدید. بی­جا. کیهان.
    • راغب اصفهانی، حسین (1412). مفردات الفاظ قرآن. مصحح: صفوان عدنان داوودی. بیروت: دارالقلم.
    • زارعی، محمود (1394). حکومت قرآن. با اشراف علمی محمدرضا طاهری. قم: نشر آیه نور.
    • سیدباقری (1394). قدرت سیاسی از منظر قرآن کریم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    • صاحب جواهر، محمدحسین بن باقر (1362). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. محقق: جعفربن حسن حلی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    • صدر، سید محمدباقر (1369). سنت‌های اجتماعی و فلسفه تاریخ در مکتب قرآن. بی­جا. مرکز نشر فرهنگی رجاء.
    • طباطبایی، جواد (1396). زوال اندیشه سیاسی در ایران. تهران: مینوی خرد.
    • طبرسی، فضل بن حسن (1417ق). إعلام الورى بأعلام الهدى. محقق: مؤسسه آل‌البیت، قم: آل البیت.
    • طبرسی، فضل بن حسن (1420ق). مجمع‌البیان لعلوم القرآن. بیروت: دارالمصطفی.
    • طریحی، فخرالدین بن محمد (1375). مجمع البحرین. تهران: مکتبه المرتضویه.
    • عابدی، محمد (1396). مبانی فلسفه علمی تفسیر سیاسی. مجله معرفت سیاسی.
    • عسکری، حسن بن عبدالله (1400ق). الفروق فی اللغه. محقق: لجنه إحیاء التراث العربی. بیروت: دارالآفاق الجدیده.
    • عمید زنجانی، عباسعلی (1366). فقه سیاسی: نظام سیاسی و رهبری در اسلام. تهران: انتشارات امیرکبیر.
    • فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق). العین. قم: موسسه دارالهجره.
    • فروند، ژولین (1384). سیاست چیست؟ ترجمه: عبدالوهاب احمدی. تهران: آگه.
    • فیروزآبادی، محمدبن یعقوب (1414ق). تاج العروس. محقق: علی شیری. بیروت: دار الفکر.
    • فیومی، احمدبن محمد (1414ق). مصباح المنیر، قم: مؤسسه دارالهجره.
    • کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. تصحیح: على‌اکبر غفاری و محمد آخوندی. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
    • کلینی، محمدبن یعقوب (1391). اصول کافی. مترجم: داود روحانی معین. قم: بهار دلها.
    • مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1403). بحار الأنوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    • مصباح یزدی، محمدتقی (1383). حقوق و سیاست در قرآن. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره، مرکز انتشارات.
    • مودب، رضا (1396). «نظام‌سازی در نگاه تفسیری آیت‌الله خامنه‌ای». مطالعات قرآن و حدیث. شماره 1. صفحه ۱۵۷.
    • نعمانی، محمدبن ابراهیم (1397).الغیبه نعمانی. مصحح علی اکبر غفاری. تهران: نشر صدوق.
    • نوروزی، محمدجواد (1379). نظام سیاسی اسلام. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ 10.
    • ولایی، عیسی (1395). مبانی سیاست در اسلام. تهران: خرسندی. چاپ 2.
    • یوسفی اشکوری، حسن. دانشنامه قرآن.

    سایت ها:

    • https://farsi.khamenei.ir
    • واسطی، عبدالحمید (1395). بی‌جا، بی‌نا.