پیاده‌سازی رویکردی نسخ مشروط در استخراج اصول حکمرانی با محوریت سوره برائت در اندیشه آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (مدظله‌العالی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 طلبه سطح 3 حوزه علمیه

2 دکترای الهیات از دانشگاه قرآن و حدیث و دانش‌آموخته سطح 4 حوزه علمیه

چکیده

مفهوم حکمرانی به‌عنوان یکی از مفاهیم توسعۀ غربی، نیاز به بازآفرینی در ساحت گفتمان اسلامی دارد. در ادبیات دینی حکمرانی را می‌توان ارائۀ طریقی دانست که ایصال الی المطلوب را در پی خواهد داشت. ازآن‌رو که در فرایند حکمرانی برخی تغییرات اجتماعی اقتضای تغییر احکام اجرا شده را دارد، می‌توان با مراجعه به منابع دینی، شرایط آن را شناسایی و در نظام جمهوری اسلامی جهت هرچه حکیمانه‌تر شدن فرایند حکمرانی به‌کار بست. از سوی دیگر در مراجعه به بحث نسخ در علوم قرآنی، گزاره‌های مفیدی را جهت نیل به این هدف می‌توان یافت. مبنای نسخ مشروط که بیانگر تغییر احکام در پی تغییر شرایط و قوت گرفتن احکام منسوخ (به‌معنای عام) درصورت تحقق شرایط اجرای آن حکم است، به‌طور ویژه‌ای با هدف مذکور هم‌خوانی دارد. در این مقاله به «روش کتابخانه‌ای» و با محوریت تفسیر سورۀ برائت آیت‌الله خامنه‌ای، به بررسی آیات ناسخ و منسوخ پرداخته شده و با استخراج سه زنجیره آیه و بررسی سیاق آیات و فضای نزول آن‌ها برخی اصول حکمرانی استخراج شده است. این اصول ناظر به سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری روابط میان مسلمانان و دشمنان در بُرهه‌های ضعف و قوت مسلمین و شرایط تحقق برائت نهایی از مشرکان است.

کلیدواژه‌ها


  1. عربی

    1. قرآن کریم
    2. کلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق)، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
    3. خامنه‌ای، سیدعلی (1397)، ثلاث رسائل فی الجهاد، تهران: انتشارات انقلاب اسلامی.
    4. معرفت، محمدهادی (1368)، التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    5. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1390 ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
    6. امینی، عبدالحسین (1376)، الغدیر، جلد دوم، قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه.
    7. طبرسی، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.
    8. خوئی، سیدابوالقاسم (1430 ق)، البیان فی تفسیر القرآن، قم: موسسه احیاء آثار الامام الخوئی‏.
    9. بحرانی، هاشم بن سلیمان (1415 ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه البعثه.
    10. عیاشی، محمد بن مسعود (1380 ق)، التفسیر (تفسیر العیاشی)، تهران: مکتبه العملیه الاسلامیه.
    11. قمی، علی بن ابراهیم (1363)، تفسیر القمی، قم: دارالکتاب.
    12. طبری، محمد بن جریر (1412 ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر طبری)، بیروت: دارالمعرفه.
    13. شهیدثانی، زین الدین بن علی (1371)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، بی‌جا: مکتب الاعلام اسلامی.
    14. ابن‌هشام، عبدالملک (بی‌تا)، السیره النبویه، بیروت: دارالمعرفه.
    15. ابن‌اثیر، علی بن محمد (1385 ق)، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
    16. یعقوبی، احمد بن اسحاق (بی‌تا)، تاریخ الیعقوبی، بیروت: دار صادر.
    17. الزبیدی، المرتضی (1414 ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دارالفکر.
    18. راغب‌اصفهانی، حسین بن محمد (1412 ق)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دارالقلم.
    19. ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414 ق)، لسان‌العرب، بیروت: دار صادر.

    فارسی

    1. خامنه‌ای، سیدعلی (1396)، تفسیر سورۀ برائت، تهران: انتشارات انقلاب اسلامی.
    2. خامنه‌ای، سیدعلی (1399)، تفسیر سورۀ ممتحنه، تهران: انتشارات انقلاب اسلامی.
    3. معرفت، محمدهادی (1381)، علوم قرآنی، قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
    4. جوادی‌آملی، عبدالله (1393)، تسنیم، جلد سی‌وسوم، قم: مرکز بین‌المللی نشر اسراء.
    5. مکارم‌شیرازی، ناصر (1371)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    6. قرائتی، محسن (1388)، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن‏.
    7. نصیری، علی (1387)، معرفت قرآنی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    8. بهجت‌پور، عبدالکریم (1394)، شناخت‌نامه تنزیلی سوره های قرآن کریم، قم: مؤسسه تمهید.
    9. جمعی از نویسندگان به کوشش رشاد، علی‌اکبر (1380)، دانشنامه امام علی (ع)، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

    منابع اینترنتی

    1. خسروپناه دزفولی، عبدالحسین (1400)، برای استقرار «دولت اسلامی» باید «حکمرانی اسلامی» محقق شود، بازیابی شده از: شورای عالی حوزه علمیه خراسان http://www.shorakh.com
    2. بی‌نام (بی‌تا) تعاریف و مفاهیم حکمرانی، بازیابی شده از: مدرسه حکمرانی شهید بهشتی https://governanceschool.ir